De kiwiplant of Actinidia deliciosa is reeds gedurende tientallen jaren ook bij ons gekend vanwege zijn heerlijke vruchten. De familie van de kiwiplant, de Actinidiacea, bezit echter nog tal interessante planten die de moeite waard zijn om te leren kennen. Bepaalde Actinidia species hebben prachtige paarse bloemen en bezitten groene en haarloze vruchten. In het wild groeien Actinidias vaak langs bomen omhoog.
DE ACTINIDIACEA OF HET GESLACHT ACTINIDIA
Er zijn in het totaal al meer dan 60 species ontdekt van het geslacht Actinidia. Alle Actinidia species zijn klimplanten, meestal zeer groeikrachtig, die in het wild hoofdzakelijk teruggevonden worden in het onderste gedeelde van wouden en bossen, veelal langs, of in de nabijheid van stromen of rivieren. Ze hebben echter geen specifieke organen om zich vast te hechten. Het zijn de jonge weke éénjarige scheuten die de eigenschap hebben zich overal omheen te winden en zich zo een weg te zoeken naar de toppen van de bomen op zoek naar licht. Niet zelden kunnen ze zo een hoogte van 5 tot 9 meter bereiken. Bepaalde species kunnen een gehele boom overwoekeren terwijl andere zoals Actinidia kolomikta zich door middel van adventieve wortels aan de bomen kunnen vasthechten.
In het wild groeien Actinidias vaak langs bomen omhoog
Een deel van de Actinidia species worden gekweekt voor hun bessen, terwijl andere als sierplant in tuinen en parken terug te vinden zijn. In Europa werden verschillende Actinidia species reeds begin vorige eeuw als sierplant aangeplant en dit vooral in Engeland. Zeker 15 Actinidia species produceren eetbare vruchten maar er is momenteel slechts één specie nl. Actinidia deliciosa, de kiwi, die op grote schaal commercieel gekweekt wordt. Van een ander specie nl. Actinidia chinensis worden voornamelijk in China de vruchten in het wild verzameld en krijgt stilaan ook in andere landen meer en meer belangstelling als commerciële teelt.
De kiwiteelt is dan ook één van de recentste commerciële fruitteelten die pas in het begin van de vorige eeuw in opmars kwam.
Oorsprong
Het geografische centrum van het geslacht Actinidia ligt in de nabijheid van de Yangtze Rivier in China tussen de 25 en 30° NB. De meeste van deze planten zijn afkomstig uit de gematigde wouden van de bergen en heuvels van Zuid-West China. Bepaalde species zijn echter ook terug te vinden zijn in een gebied dat zich uitstrekt vanaf Siberië, Korea en Japan tot China, Indo-China, Thailand, India en Indonesië. De verspreiding strekt zich dus uit van een gebied vanaf 50° NB tot aan de evenaar.
Sommige species zoals Actinidia deliciosa, Actinidia arguta, Actinidia polygama en Actinidia kolomikta zijn ondertussen reeds verstrijd over een groot deel van de wereld terwijl andere species zeer zeldzaam blijven en in de natuur nog zelden terug te vinden zijn. Zelfs in China beschikt men slechts over een beperkte collectie van levende Actinidia species.
Plantkundige kenmerken
Bij alle Actinidiacea ontstaan nieuwe scheuten hoofdzakelijk uit de bladoksel van de scheuten van het vorige groeijaar. De jonge scheuten zijn naar gelang de species al dan niet behaard en groenachtig van kleur. Oudere scheuten worden bruin tot grijsachtig en zijn bedekt met lenticellen. De bladeren, die meestal hartvormig zijn, kunnen sterk variëren in vorm, grootte en kleurschakering en dit zelfs op dezelfde plant. Veelal zijn de bladeren behaard en dit vooral op de onderzijde. Het overgrote deel van de Actinidia species zijn bladverliezend in de winter. Enkele species afkomstig uit warmere gebieden, zoals Actinidia coreacea zijn evenwel bladhoudend indien de wintertemperatuur niet te laag wordt. Het grootste deel van de Actinidia species heeft in de winter een koude periode nodig om het volgend jaar vruchtdragend te kunnen zijn.
De meeste Actinidia species zijn tweeslachtig. Dit wil zeggen dat de mannelijke en de vrouwelijke bloemen op aparte planten terug te vinden zijn. De vrouwelijke bloemen bezitten ook meeldraden, doch deze produceren meestal enkel steriel stijfmeel. Mannelijke bloemen hebben een gereduceerd ovarium met slecht ontwikkelde stampers. Bij bepaalde species, zoals Actinidia delisiosa en Actinidia arguta, kunnen er echter wel zelfbestuivende variëteiten voorkomen. De bloemen ontstaan steeds in de bladoksels van de éénjarige scheuten en dit naargelang de species of cultivar, alleen of in kleine trosjes. De bloemen hebben 5 tot 7 bloemblaadjes en kunnen variëren van kleur van wit naar geel tot purper.
Bepaalde Actinidia species hebben prachtige paarse bloemen
De vruchten van de Actinidia species zijn bessen met zacht, sappig vruchtvlees waarin honderden kleine, donkere pitjes verscholen zitten. Bij de meeste Actinidia species is het vruchtvlees groenkleurig, doch de kleur evenals de textuur, sappigheid, grootte, vorm en smaak kunnen sterk verschillen.
Bij de meeste Actinidia species zijn de vruchten groen en haarloos
Rijpe vruchten hebben een vruchtschil die kan variëren van groen (Actinidia arguta) naar grijs groen (Actinidia callosa) of bruin (Actinidia deliciosa, Actinidia chrysantha, …) tot rood (Actinidia melanandra) en oranje (Actinidia polygama) of zelfs paars (Actinidia purpurea). Binnen bepaalde species, zoals A. chinensis, kan het vruchtvlees eveneens variëren van groen naar geel tot oranje en rood. De grootste vruchten van Actinidia deliciosa kunnen een vruchtgewicht van 200 g bereiken terwijl andere species, zoals Actinidia latifolia vruchten voortbrengen die slechts één tot twee gram wegen. Van bepaalde species zijn de vruchten vrijwel oneetbaar, terwijl andere species vruchten voortbrengen die nog beter zijn dan het meest verkochte kiwifruit. De vruchten kunnen eveneens al dan niet behaard zijn en dit met al dan niet korte of lange haren.
Vruchten van verschillende Actinidia species
1: Actinidia rufa, 2: Actinidia melanandra, 3: Actinidia glaucophylla, 4: Actinidia chinensis, 5: Actinidia latifolia, 6: Actinidia indochinensis, 7: Actinidia chinensis ´ZespriGold ™ cv.Hort16A´, 8: Actinidia macrosperma, 9: Actinidia arguta, 10: Actinidia fulvicoma, 11: Actinidia deliciosa ´Hayward´, 12: Actinidia arguta var. purpurea, 13: Actinidia guilinensis, 14: Actinidia setosa, 15: Actinidia chrysantha, 16: Actinidia eriantha
© Copyright, HortResearch, New Zealand, Photo by Martin Heffer
Geschiedenis van de nomenclatuur
Het geslacht Actinidia werd voor het eerst beschreven in 1836 door Lindley. In 1847 werden er enkele species verzameld door Fortune en beschreven door Planchon. Een gronderige beschrijving van het geslacht gebeurde door Dunn in 1911. Hij herkende 24 species die hij onderverdeelde in 4 secties. In een herziening van het geslacht door Li in 1952 werden er 36 species beschreven. In een laatste herziening van het geslacht Actinidia werden er door Liang in 1984 meer dan 50 verschillende species en evenveel variëteiten herkend. Liang voegde binnen de 4 secties eveneens ondersecties toe.
Wie nog op zoek is naar kiwiplanten kan steeds terecht bij de auteur van dit artikel. Je kan hem contacteren op dit E-mail adres: kiwifruit@skynet.be
Bronnen
-
Warrington I.J., Weston G.C. Kiwifruit science and management, 1990
-
Yan J. Histoire d´Actinidia chinensis Planch , Journal d´Agic. Trad. Et de Botany Appl. 1981
-
Li H.L., A tasconomic revieuw of the genus Actinidia, Journal of the Arnold Arboretum, 1952
-
Actinidia Enthusiasts Newsletter # 1,2,3,4 en 6, Friends of the Trees Society, 1984, 1985,1987,1988
-
Kiwifruit Enthusiasts Journal Vol. 6, Friends of the Trees Society, 1992
