Fruit in de tuin: het planten, verzorgen en oogsten van mispels of Mespilus germanica

Mispels zijn opvallende, gemakkelijke en sierlijke, mooie fruitbomen die ook in de siertuin een plaats verdienen. De meeste rassen zijn zelfbestuivend en weinig vatbaar voor ziekten en plagen. Het verzamelen van de vruchten kan eind oktober of begin november gebeuren. De opvallende vruchten zijn bijzonder geschikt voor bloemsierkunst en voor het verwerken tot gelei of confituur.

De mispelaar Mespilus germanica uit de Rozenfamilie (Rosaceae) is de enige soort van het geslacht Mespilus (Lat. plantennaam). De mispelaar (mispelboom/mispelstruik) is inheems in Europa en Azië. In Nederland en België wordt hij geteeld, maar is er ook inheems en verwilderd. De mispel is al eeuwenlang in cultuur.

Naamgeving

Wetenschappelijke naam: Mespilus germanica L.
Plantenfamilie: Rosaceae (Rozenfamilie).
Onderfamilie: Pomoideae (Appelachtigen/ pitfruitachtigen)
Nederlands: mispel, mispelaar, mispelboom, mispelstruik
Frans: Chaperon de Moine
Engels: Medlar tree
Duits: Mispel Baum

Plantkundige kenmerken van mispelaars

De Mespilus germanica is een 2 – 6 m hoge heester of kleine boom, in wilde staat met takdoorns, maar bij de gecultiveerde vormen meestal ongedoornd. De bladen zijn langwerpig en van onderen viltig, evenals de twijgen. De alleenstaande bloemen hebben een witte kroon (mei) de eetbare vruchten zijn bruin en worden door de grote, blijvende kelkslippen gekroond.
Bij twee geslachten van dezelfde familie komen namen voor die op -mispel eindigen, nl. het geslacht Cotoneaster (dwergmispel of rotsmispel) en het geslacht Amelanchier of krentenboompje, dat ook rotsmispel wordt genoemd.

In mei sieren grote witte-roze bloemen de plant. De vruchten zijn glad, licht tot donkerbruin en hebben de vorm van rozenbottels. Ze zijn aanvankelijk zeer hard.
Het gezegde &quotzo rot als een mispel&quot heeft betrekking op het afrijpen van de vruchten. Die plukt men pas na enkele nachtvorsten (novembermaand). Daarna moeten ze op een koele of lichtverwarmde (vorstvrije) plaats narijpen tot ze zacht of beurs, doch NIET rot zijn.

De mispel groeit overal, mits niet extreem nat of droog.
De vruchten hangen meestal langs de zonnekant. Een plaats in de zon of eventueel halfschaduw wordt daarom aangeraden.
Snoeien is meestal niet nodig.
 

Vermeerdering van mispelaars

Als onderstam en stamvormer kan men gebruiken Crataegus (meidoorn) en Pyrus communis (peerzaailingen). Men kan ze ook enten op de kweeonderstammen ´Kwee A´ en ´Kwee Adams´. De kweeonderstam ´Kwee C´ is meestal te zwak groeiend. De lekkerste vruchten bekomt men op de kwee- en peeronderstam.

Het oculeren kan gebeuren tijdens de maanden augustus-september.
Het enten gebeurt meestal in het voorjaar (maart – mei).

Overzichtstabel mispelrassen
 

Mispelras of cv	Vruchtgrootte	Vruchtkenmerken
Mespilus germanica ´Bredase Reus´	Grote tot zeer grote vruchten	Dofbruine kleur.
Holländische´ (´Hollandse Mispel´)	Groot tot zeer groot tot wel 6 cm in doorsnede. Vorm vlak-tolvormig	Kleur bronsgroen tot bruinachtig. Rijpe vruchtvlees is bruin van kleur en heeft een aangename smaak.
´Macrocarpa´	Vruchten zijn wat groter dan die van de gewone wilde mispel.	Aan de top wat vlakker.
´Nottingham´	Vrij klein (max. 3-4 cm doorsnede). Vorm kogelrond.	Lange kelkbladen. Uiterlijke vruchtkleur geelachtig tot rozeachtig met roest op het oppervlak. Zachtzure lekkere smaak.
´Westerfield´ (´Westerveld´)	Middelgrote bruine vruchten.	Vruchtvlees is goed van smaak.

Een aantal andere mogelijk goede rassen zijn ´Boom en Vrucht´, ´Eksmoarstersyl´, ´Königliche´, ´Large Russian´, ´Late Russian Medlar´, ´Monstrous´, ´Overtuin´, ´Royal´ (Royale) en ´Sultan´.

Ziekten en beschadigers bij mispelbomen

De mispel (Mespilus germanica) is net als de kwee (Cydonia oblonga) meestal niet erg onderhevig aan bepaalde schimmelziekten Een geringe aantasting is soms mogelijk van rupsen, moniliaziekten, meeldauw, bladvalziekte en bacterievuur.
De mispelaar is soms gevoelig voor chlorose tegenover kaligebrek, de zgn. randjesziekte. Vooral op lichte gronden zal men tijdig bijmesten met kaliummeststoffen (potasmeststoffen).
De meidoorn-onderstam (Crataegus monogyna) kan aangetast worden door bacterievuur (perenvuur). Ondermeer daarom is deze onderstam meestal af te raden.

Oogsttijd van de mispelvruchten

Wanneer zijn mispels eetrijp? De mispels zijn pas eetbaar en lekker wanneer ze overrijp – &quotrot&quot zijn. Echt rot is het niet: er gebeurt een soort gisting in de vrucht waardoor ze helemaal mals worden en meer vocht bevatten. Dan zijn de mispelvruchten op hun lekkerst.

Voedingswaarde en geneeskundige eigenschappen

Mispels zijn erg gezond want de vrucht bevat veel mineralen en voedingsvezels. Men schrijft de mispel een genezende kracht toe voor bloedingen en spijsverteringsproblemen. Mispels mag je rauw eten (uitzuigen), of verwerken in zoetigheden.

Verwerking van mispels

De rijpe mispelvruchten zijn geschikt voor confijten, gelei en vruchtenwijn.

1. Mispelrecept voor vruchtenmoes bij vleesgerechten

Was de mispels, doe ze in een zeef en druk ze er doorheen.
Doe het vruchtvlees van de zeef en voeg een scheutje slagroom toe met wat vanillesuiker.
Je kan een kant-en-klare vanillevla nemen en deze door de mispels roeren. Breng op smaak met suiker, vanille en citroensap of sinaasappelsap.
Schep dit mengsel in bakjes en laat het koud worden in de koelkast.
Heel smakelijk bij vleesgerechten en ham.

2. Gelei van mispel – heeft een fijne, iets rinse smaak en is zeer geschikt om te serveren bij een kaasplateau, bij wild en bij zoete desserts.

Recept 1

Benodigdheden:

250 gram suiker
500 g zeer rijpe mispels in 4 delen gesneden
2 eetlepels limoensap

Werkwijze:

Doe de mispels met 1/4 liter water en 1 eetlepel citroensap in een pan, breng ze aan de kook en laat ze 1 uur zachtjes sudderen tot de mispels helemaal zacht geworden zijn. Bekleed een zeef met een passeerdoek (een neteldoek) en zet hem op een kom. Giet dan de inhoud van de pan in de zeef, dek de mispelmassa af met een stukje plasticfolie en zet hierop een passende pan gevuld met warm water. Laat dit alles zo 12 uur uitlekken.
Meet het gefilterde sap af en reken 250 gram suiker per halve liter sap.
Smelt de suiker met 1 eetlepel citroensap al roerend in een pan met een dikke bodem, voeg het mispelsap toe en breng het aan de kook, laat 15 minuten inkoken en schuim regelmatig af. Doe de hete gelei over in brandschone, met heet water omgespoelde potten, sluit ze af met een schroefdeksel en zet ze omgekeerd op een doek om af te koelen. Bewaar de potten donker en droog.

Recept 2

Benodigdheden

500 g in stukken gehakte mispels, met schil en het klokhuis (bij voorkeur 2/3 zacht en 1/3 stevig fruit)
ongeveer 250 g warme suiker (de suiker verwarmen in de oven op de laagste stand lost sneller op)

Werkwijze

Doe de mispels in een kookpan en giet er genoeg water over om ze volledig te bedekken. Breng ze aan de kook, doe het deksel op de pan en laat ze 30 tot 45 min zachtjes doorkoken, roer af en toe tot het fruit zacht is geworden.
Doe de inhoud van de pan in een geleizak die over een niet-metalen kom wordt gespannen.
Laat 8 tot 12 uur uitlekken op een koele plaats. Meet het sap af en giet het in een steelpan.
Voeg 225 gram suiker toe voor iedere 285 mililiter sap en verwarm op een laag vuur, al roerend, tot de suiker volledig is opgelost. Zet het vuur hoger en laat 10 tot 15 minuten stevig koken, roer af en toe tot het geleerpunt wordt bereikt.
Haal de pan van het vuur en verwijder het schuim met de schuimspaan.
Schep de gelei in warme, schoongemaakte en droge inmaakpotten. Doe de potten zo vol mogelijk en dek ze onmiddellijk af met een schroefdeksel.
Laat een nachtje verder stollen. Bewaar op een koele, donkere, droge plaats.
Te serveren bij ham, wild, lams- of varkensvlees.
(Bron: Anne nl.tuinen, sept 04 –&gt De vier Seizoenen in Pot en Fles. Hilaire Walden. ISBN 9037422152)

3. Mispelrecepten voor confituur of jam

Was de vruchten en doe ze in een kom, net onder water zetten en mals koken. Alles door een fijne zeef wrijven en afwerken als confituur door er suiker onder te koken, eventueel met wat sinaasappelsap of citroensap.

Mispelvruchten in bloemsierkunst

De vruchten hebben ook een hoge sierwaarde voor bloemsierkunst. Ze zijn lang houdbaar in bloemstukken.

Mispels op brandewijn of alcohol

Benodigdheden

1 kilo rijpe mispels, gewassen en uitgelekt
suikerstroop van 1 kilo suiker op 1 liter water
brandewijn of wodka
¼ liter alcohol 99%
1 vanillestokje, doorgesneden en merg eruit geschrapt
1 eetlepel citroensap

Werkwijze

Prik de mispels een aantal keren in met een satéprikker.
Vul een brandschone pot (vaatwasser en naspoelen met heet water) tot iets over de helft met mispels.
Leg vanillestokje en merg tussen de mispels, sprenkel het citroensap erover en schenk ¼ liter alcohol van 99% over het fruit, tik de pot zachtjes op het werkvlak zodat de alcohol goed tussen het fruit loopt en schenk vervolgens zoveel suikerstroop op het fruit tot het voor de helft onderstaat.
Vul de pot verder met het brandewijn tot de rand van de pot.
Sluit de potten luchtdicht af.
Bewaar de potten minstens 3 maanden, op een koele, droge, donkere plaats en keer ze regelmatig om (op zijn kop zetten).
Zo´n pot staat erg leuk op een plank of vensterbank in de keuken. Gebruik deze pot ook het eerste.
(Bron recept: nl.tuinen – sept 04 -Tonny Leeflang-Wondergem)

Overzicht plantenfiche (tabel)

Wetenschappelijke naam	Mespilus germanica L. (syn. Pyrus germanica)
Nederlandse namen	Mispel, mispelaar, mispelboom, mispelstruik (o.a.´Nottingham´, ´Royal´, ´Westerveld´, ´Boom en Vrucht´
HERKOMST	Europa, West-Azië
HOOGTE	2 (6) m (kleine fruitboom)
BLOEITIJD	mei (juni) (Zoete geur)
BLOEMKLEUR	5 witte tot rozewitte kroonblaadjes (5 -tallige bloem)
PH GROND	6 tot 6.5 (uitzonderlijk 7.5)
PLANTAFSTAND	3 (4) m. Lekkerste mispelvruchten op mispelzaailing en peerzaailingen.
PLANT TIPS	Vochtige, voedzame of arme gronden: Kwee- onderstammen. Op zware gronden zaailing-peeronderstam. Geen onderbegroeiing. Zelfbestuivend (ook parthenocarpie). Vruchtboom die ook geschikt is voor kleine tuinen.
AARD	boom of struik (brede struik)
PLANTKENMERKEN	Mispelbloemen zijn wit-roze, 5 cm groot vruchten (bruin) herfstkleur geel
SNOEITIJD	februari, maart
SNOEITIPS	Zeer weinig snoeien. Eventueel iets uitdunnen. Wildopslag (onderstam) tijdig wegsnoeien. Bloemen op tweejarig hout.
INFORMATIE	Droge, alkalische gronden (Meidoorn-onderstam). Eventueel is ook de Amelanchier als onderstam bruikbaar
ZIEKTEN	Kalium- of potasgebrek -&gt bruine bladranden
CONSUMPTIE	Keuken (moes, confituur). Dessert. Ongeveer 1 maand te bewaren
VERMEERDERING	Enten op kwee (Cydonia oblonga), Crataegus, Pyrus of Sorbus. Zaaien van mispels geeft meestal een zeer slechte opkomst.

Bronnen

Plantenziekten, plagen, fruitlinks
Plants for a future: Mèdlar
nl.culinair