Er zijn veel redenen te bedenken om je keuken- en tuinafval níet zelf te composteren. Je bent bijvoorbeeld erg gemakkelijk ingesteld en zet het keuken- en tuinafval gewoon bij het restafval dat je wekelijks buiten de deur zet voor de huisvuilophaaldienst. Maar wat bereik je hiermee als milieubewuste (aspirant) tuinier? Het organisch afval wat voor een groot deel uit vocht bestaat gaat dan wellicht naar de vuilverbrandingsoven waar het verbrand zal worden. Dit is erg duur en je betaalt hier als tuinliefhebber dan uiteindelijk dubbel voor. Dubbel? Vraag je je af. Ja natuurlijk. De eerste keer betaal je de gemeente (wellicht per gewicht) om van je groenafval af te komen en de tweede keer de afvalverwerker of het tuincentrum om misschien je eigen compost weer terug te kopen.
Misschien lopen er wel kippen in je tuin en je bent volledig van je tuinafval verlost, maar moet je wellicht de burenruzie voor lief nemen vanwege het lawaai en of de stankoverlast. Of misschien gebruik je het grasmaaisel en eventuele andere plantenresten uit je siertuin gewoon als mulch (daarover later meer) om de bodem tussen struiken en vaste planten af te dekken. Een mulchmaaier versnippert het afgemaaide gras en verspreidt het opnieuw over het gazon. Of een andere oplossing: haksel je snoeihout fijn en gebruik het als bodembedekking. Dit zijn uitstekende oplossingen die het organisch materiaal en de voedingselementen heel snel terugbrengen daar waar ze thuishoren: in de bodem.
Toch blijft een compostvat of een compostbak in je tuin interessant. Wat doe je immers met de bananenschillen of met de resten van kiwi en prei? En wat als je tijdens een warme, vochtige zomer toch te veel grasmaaisel hebt…?
Wat je in je tuin niet meteen een (andere) nuttige bestemming kan geven kan je het beste composteren en voor dit eindproduct, de compost, zal je snel een heleboel nuttige toepassingen vinden en zoals gezegd bespaar je aanzienlijk op de kosten van vuilniszak en het containerpark. Maar wat nog interessanter is, het composteren is één van de meest boeiende werkjes in de tuin, want nergens zal je zoveel nuttig leven ontdekken en nergens zal je van zo nabij betrokken worden bij de natuurlijke kringlopen die het leven op deze aarde in stand houden. 
Composteren in een vat, bak of in een hoop? Over het hoe en wat in en rondom het compostvat. Antwoord kunnen geven op bovenstaande vraag is voornamelijk afhankelijk van de grootte van je tuin, want dit bepaalt of je gaat kiezen voor een compostvat, een compostbak of een composthoop. Heb je geen tuin dan komt een wormenbak hiervoor in aanmerking.
Het compostvat
Heb je relatief een kleine tuin tot 200 à 400 m² dan kan je het beste een compostvat gebruiken. Je kan er het weinige tuinafval dat je hebt samen met het keukenafval in verwerken. Veel hangt af van hoe je tuin is ingericht, de oppervlakte van je gazon, het gebruik van herfstbladeren en versnipperde takken als mulchmateriaal enz. Is de tuin groter dan een paar honderd vierkante meter en zijn beplanting en beheer van dien aard dat er heel wat tuinafval vrijkomt, dan kan je beter overstappen naar een reeks compostbakken. Bestaat de tuinafval enkel uit grasmaaisel, dan zal geen enkel systeem – hoe groot dan ook – je voldoening kunnen geven. Beschik je echter over een grote moestuin en heb je behoefte aan veel compost dan kan je jaarlijks een composthoop opzetten.
Een goede plaats voor een compostvat in de tuin is niet op een harde ondergrond, maar op een plek met losse grond, zodat de wormen e.d. de mogelijkheid hebben om in het vat te kunnen komen. Geef voorkeur aan een plaats waar tenminste dagelijks een paar uur de zon schijnt. De hele dag in de volle zon is niet gewenst. Beschut het vat ook tegen een gure wind. Om het vat naast de keukendeur te zetten zou ik afraden, maar zet het ook weer niet te ver, want je moet er dagelijks heen om het keukenafval hierin te deponeren. Geef jezelf en het vat wat ruimte, zodat je er gemakkelijk bij kan om het vat leeg te maken, om te zetten enz.
Een compostvat bestaat uit vijf delen. De bodemplaat, de romp, het controleluik en het deksel. Al deze delen zijn van plastic. Het vijfde element is de metalen beluchtingsstok.
De geprofileerde en geperforeerde bodemplaat geeft de bodemorganismen toegang tot het vat, laat het overtollig vocht weg druppelen en verzekert het binnenstromen van zuurstofrijke lucht. De romp of de mantel van het vat is luchtdicht. Dit voorkomt het uitdrogen en afkoelen van de compost. Als de zon schijnt bevordert de donkergroene of zwarte kleur de warmteontwikkeling. De controleopening onderaan wordt afgesloten door een controleluik of -schuif. Hierdoor zal je slechts af en toe een kleine hoeveelheid verteerde compost kunnen oogsten. Zoals de naam het aangeeft laat het luik vooral toe om onderaan – waar zich de meest verteerde compost bevindt – te controleren of er al geoogst kan worden. Een belangrijke bescherming voor de compost is het deksel. Het is zo gebouwd dat het regen en wind buiten houdt, terwijl de ´gebruikte´ lucht toch uit het vat kan ontsnappen.
De compostbak
Is de tuin meer dan een paar honderd vierkante meter groot of is de hoeveelheid afval die je regelmatig in de tuin verzamelt te veel voor een compostvat, kies dan voor een compostbak, beter gezegd: compostbakken. Omdat je op z´n minst twee bakken nodig hebt om de compost een keer om te kunnen zetten. Beter nog is een reeks van drie bakken, omdat twee keer omzetten een compost oplevert van een nog betere kwaliteit.
Om precies te weten hoe groot de compostbakken moeten worden gemaakt zou je een vrij goed idee moeten hebben van de hoeveelheid keuken- en vooral tuinafval die je jaarlijks verzamelt. Houd er rekening mee dat dit volume erg slinkt in de loop van het composteringsproces.
Met drie bakken van elk 1 x 1 meter grondoppervlak kom je al een heel eind. Beperk ook de hoogte tot 1 meter. Het totale volume van de drie bakken bedraagt dan 3 m³. Grotere bakken zijn niet erg praktisch en het omzetten wordt dan fysiek een lastig karwei. Of je de bakken nu maakt van hout, plastic of beton, het maakt niets uit voor wat betreft het composteringsproces. Wil je de bakken van hout maken, dan zijn die houten transportpaletten een uitstekende uitkomst, welke veelal gratis verkrijgbaar zijn. Na verloop van tijd zal het wel gaan rotten, maar het zal zeker een vijftal jaren meegaan.
De composthoop
De composthoop is de oudste manier van composteren. Het lijdt geen twijfel dat het composteren vele duizenden jaren geleden is ontstaan uit het inzicht dat planten beter groeien op de plaats waar men afval op een hoop wierp. Ik raad je echter aan om niet zo primitief te werk te gaan en de afval zomaar losweg op een hoop te gooien en dan te wachten tot de geschiedenis zijn werk zal gaan doen, omdat het eindresultaat lang op zich zal laten wachten en van een bedenkelijke kwaliteit zal zijn. Om dan maar niet te spreken over een berg vol onkruidzaad, stinkend en lokmiddel voor allerlei ongedierte.
Je zou een compostbak kunnen maken van een draadconstructie, waarbij vier palen en draad alle hulpmiddelen kunnen zijn. Een goede verluchting is op het eerste zich een pluspunt en bij het gebruik zal je echter snel merken dat de buitenste 10-15 cm van de compost uitdroogt. Het aanbrengen van een geperforeerde plasticfolie kan een oplossing bieden of je kan langs de windzijde karton plaatsen. Tegen de tijd dat het karton zelf verteerd is, is ook de compost aan het omzetten toe.
Gelet op het weer buiten hoeft u direct nog niet de tuin in te rennen om uw compostruimte te gaan inrichten en heeft u nog even de tijd om te bedenken op welke manier u dit wenst in te gaan richten en een keuze hieromtrent te gaan maken. Bedenk echter wel hoe langer u wacht, des te langer gooit u uw zeer belangrijke basismateriaal in de vorm van keukenafval in de GFT-bak. Daarnaast is het composteren één van de meest boeiende werkjes in de tuin. Nergens zal je zoveel nuttig leven ontdekken, nergens zal je van zo dichtbij betrokken worden bij de natuurlijke kringlopen die het leven op aarde in stand houden.
Composteren vereist ervaring
Een boekje alleen of de beantwoording van 101 compostvragen is niet voldoende, maar wel een aanzet om het thuiscomposteren onder de knie krijgen. Laat je daarom bijstaan door deze tuinkrant, waarin we vanaf nu een en ander uit de doeken zullen doen over het thuiscomposteren. Plezier, voldoening geldbesparing en uiteindelijk een goede meststof is je beloning en moeilijk is het echt niet. Per slot van rekening ben ik ook als volkomen onervaren tuingeïnteresseerde toch compostmeester geworden.
Wanneer kun je het beste starten met het composteren?
Ben je dan toch van plan om een hoekje in de tuin in te gaan ruimen voor het composteren, begin er dan zo snel mogelijk mee. Elke dag uitstel betekent een verlies aan organisch materiaal en voedingselementen voor je tuin. Op zich hoef je er zelf weinig meer voor te doen dan alleen maar het GFT-afval op de bestemde plaats te deponeren en wacht dan maar af want dan wordt er voor je gewerkt.
Bezin echter voor je begint. Kies eerst het systeem dat bij je tuin past zoals een compostbak, een vat een hoop en bepaal dan de plaats waar je het best composteert. Kies daarna het moment van het jaar waarop wordt gestart met het composteren, maar bedenk dat dit in hartje winter niet is aan te raden, omdat de natuur en de afbraakorganismen dan in rust zijn.
Bron: Herman Tebbes 2004, bewerking Rudi Van Overloop 2008, met medewerking van Vlaco en IVVA
