Toverhazelaar is veruit de bekendste winterbloeiende heester waarvan de bloemen zich vanaf half november openen. Deze zwak uitziende bloemen zijn uitzonderlijk goed bestand tegen vorst. De hoofdbloei valt in januari en februari, maar sommige cultivars bloeien nog in maart. Toverhazelaar is de Nederlandse naam van Hamamelis. Er zijn verschillende verklaringen voor die naam. Is het de betoverende geur van de bloemen?
Alle toverhazelaars zijn bladverliezende, houtige struiken of kleine bomen met afwisselende bladstand. De ovaal of omgekeerd eironde bladeren zijn veernervig met een gegolfde of getande bladrand. De bloeiwijze is een compacte tros met zeer korte hoofd- en zij-assen en staan in dichte clusters langs de takken. De bloemen bestaan uit vier aan de basis vergroeide kelkbladen en zijn alleenstaand, in paren of in bundels van drie. Meestal zijn deze purper tot bruinrood. De vier kroonbladen zijn lijnvormig en soms wat gekreukt en gedraaid.
De bloemkleur varieert van lichtgeel tot donker (paars)rood. De toverhazelaar is een windbestuiver en na de bestuiving wacht de plant rustig de winter af en dan pas geschiedt de feitelijke bevruchting. In de zomer verschijnen er houtige vruchten die gewoonlijk twee zaden bevat. Als de vruchten rijp zijn springen ze open en worden de zaden weggeslingerd, wel tot 10 m van de plant. De Amerikanen noemen deze plant dan ook wel knalhazelaar.
Binnen het geslacht Hamamelis worden gewoonlijk vier soorten onderscheiden: H. japonica, H. mollis, H. vernalisen H. virginiana. Uit een kruising van H. japonica en H. mollis is een hybride ontstaan namelijk H. ×intermedia. Deze hybride is ook erg belangrijk voor onze tuinen.
Hamamelis japonica – Japanse toverhazelaar
Deze Japanse soort heeft relatief kleine, geurloze bloemen met gele kroonbladeren die naar beneden hangen. In cultuur is deze soort van ondergeschikt belang en er zijn dan ook weinig cultuurvariëteiten.
Een zeer afwijkende cultivar is:
Hamamelis japonica ´Pendula´
Dit is een vrij grote, onregelmatig groeiende struik met sterk afhangende takken. De lichtgele bloemen geuren niet en verschijnen in februari en maart.
Klik op de afbeelding voor een vergrote weergave
Hamamelis mollis – Chinese toverhazelaar
Deze soort, die van nature op beboste berghellingen in Centraal en Zuidwest China voorkomt, heeft aangenaam sterk geurende bloemen. Deze staan omhooggericht en hebben een bruinrode kelk, de kroonbladen zijn goudgeel en meestal recht. Bloeit in (december)januari en februari.
Enkele goede cultivars zijn:
Hamamelis mollis ´Boskoop´
Deze goede cultivar bloeit zeer rijk met heldergele bloemen in december en januari.
De bloemen hebben een aangenaam sterke geur.
Klik op de afbeelding voor een vergrote weergave
Hamamelis mollis ´Goldcrest´
De diep goudgele bloemen van deze cultivar zijn beduidend donkerder van kleur wat versterkt wordt doordat de kroonbladen aan de basis iets rood getint zijn. Bloeit in december – januari met licht kruidig geurende bloemen.
Hamamelis vernalis
Deze soort komt van nature voor in de Amerikaanse staten Missouri, Arkansas en Oklahoma.
De bloemen zijn beduidend kleiner dan die van de andere soorten en verschijnen in januari en februari. De kelkbladen zijn lichtrood tot bruinrood, de kroonbladen gewoonlijk oranjegeel en de bloemen geuren zeer sterk. Sommige klonen hebben een prachtige herfstkleur. Ondanks de bijzondere geur van H. vernalis zijn er van deze soort weinig cultivars in cultuur.
Hamamelis ´Rochester´
Heeft nog veel “bloed” van H. vernalis. Bij deze plant staan de bloemen naar alle zijden gericht – dus niet alleen naar onder of naar boven. De bloemen zijn dof koperkleurig, en hebben een aangenaam sterk kruidige geur. De plant bloeit vanaf november tot in januari.
Hamamelis virginiana – Virginische toverhazelaar
Deze soort is inheems in vrijwel de gehele oostelijke helft van Noord Amerika.
In tegenstelling tot andere soorten bloeit ze in de herfst, maar een nadeel is dat de bloemen nauwelijks opvallen tussen de bladeren. Voor onze tuinen is zij van ondergeschikt belang. Hamamelis wordt door enten vermeerderd en deze soort wordt meestal als onderstam gebruikt. Het kan gebeuren dat een tak van de onderstam doorgroeit en je kunt dit dan zien als die in september/ oktober gaat bloeien.
Hamamelis ×intermedia
De cultivars uit deze hybride zijn ontstaan uit kruisingen tussen H. mollis en H. japonica. Meestal is H. mollis de moederplant.
De bloemen zijn intermediair tussen beide soorten, ze staan gewoonlijk naar alle zijden gericht. Bij H. mollis staan ze gewoonlijk omhoog, en bij H. japonica naar beneden gericht. De bloemen zijn geel, oranje of (purper)rood en relatief lang. De eerste kruising is ontstaan in het Amerikaanse Arnold Arboretum rond 1945. Uit deze kruisingen zijn veel cultivars geselecteerd waaronder:
Hamamelis ×intermedia ´Orange Peel´
Deze cultivar valt op door de grote bloemen waarvan de kroonbladen breder zijn dan bij andere cultivars. Ze hebben een intens oranje kleur (´Orange Peel´, betekent sinaasappelschil) en geuren licht. Heeft een smal opgaande groeiwijze en is heel geschikt voor de kleinere tuin. Bloeit in december en januari.
Klik op de afbeelding voor een vergrote weergave
Hamamelis ×intermedia ´Pallida´
Dit is een van de populairste cultivars en heeft relatief grote bloemen. Deze zijn lichtgeel van kleur en een aangenaam sterke geur. Bloeit in december en januari.
Klik op de afbeelding voor een vergrote weergave
Hamamelis ×intermedia ´Rubin´
Een mooie en gezonde cultivar met steenrode bloemen. De bloemen staan naar alle zijden gericht en geuren licht. Bloeit in januari en februari.
Klik op de afbeelding voor een vergrote weergave
Hamamelis ×intermedia ´Sunburst´
Deze cultivar heeft een zacht citroengele bloemkleur. De niet geurende bloemen verschijnen in januari en februari.
Klik op de afbeelding voor een vergrote weergave
Hamamelis groeit van nature in bosachtige streken en houdt van een enigzins licht zure, vochtige grond. Hamamelis kan goed gesnoeid worden. De takken die in het voorgaande jaar gegroeid zijn kunnen na de bloei weggenomen worden zodat de plant compact blijft en rijk zal blijven bloeien. Het is niet aan te bevelen om dikke takken weg te snoeien, daar de daarbij ontstane wonden slecht overgroeien.
Toverhazelaar is dus de Nederlandse naam van Hamamelis en er zijn verschillende verklaringen voor deze naam. Een van de verklaringen is dat de plant bloeit als andere planten kaal en dor zijn. En dat is betoverend, nietwaar?
Hamamelis is een Latijnse transcriptie van de oude Griekse plantenaam hamamělis, van hama, tegelijk met, en mellon, appel. Een vrije vertaling zou zijn dat de bloemen en de vruchten gelijkertijd aan de plant zitten.
De Amerikaanse kolonisten noemde deze plant “witch hazel”, en witch is hier geen heks, maar is afgeleid van “wych” het oud Saksische woord voor buigzame takken.
De kolonisten zagen in Hamamelis een hazelaar omdat die enige gelijkenis vertoont, met name de bladeren. Andere verklaringen die worden gegeven is het feit dat de gevorkte takken van de toverhazelaar gebruikt werden (en worden) als wichelroede. Ook het medicinaal gebruik van de plant door de Indianen zou in verband kunnen staan met de naam toverhazelaar. Of komt het toch door de betoverende geur van de bloemen?
