Ongeveer de helft van ons huishoudelijk afval bestaat uit producten die we gemakkelijk zelf, in de tuin of op het balkon, om kunnen laten zetten in die heerlijke lekker ruikende substantie die we compost noemen. In veel landen wordt huisvuil tegenwoordig gescheiden opgehaald, maar in Nederland is er nu al weer een discussie gaande dat dit te duur is, niet werkt en de compost niet af te zetten is en volgend jaar zullen een aantal steden in dit land er weer mee stoppen. Er is al een tijd een wereldwijde campagne gaande om mensen zo ver te krijgen dat ze zelf compost te maken, maar als ik zo om me heen kijk binnen mijn eigen relaties heeft dat nog niet veel succes. In mijn eigen familie ben ik de enige die zelf compost maakt en dat ook al twintig jaar doe. In het dorp waar ik woon maken ze al eeuwen compost en daar zijn ze in deze moderne tijd gewoon mee door gegaan, maar van vrienden en familie in de stad is er niemand die compost maakt.
De drie meest gehoorde kreten zijn:
1. Waarom zou je zelf compost maken als je het toch kunt kopen?
Ik heb geen plaats……
Ik vind het veel te veel werk…..
In een aantal artikelen hoop ik dat te kunnen weerleggen. Maar laten we bij het begin beginnen.
2. Wat is composteren?
Composteren is het op een min of meer natuurlijke manier afbreken van tuin en keukenafval tot een donkere losse aarde-achtige substantie die de grond verrijkt met humus en mineralen, vocht vasthoudt en erosie tegengaat. Deze substantie bevat zelf geen of nauwelijks aarde.
3. Het proces van composteren, hoe gebeurt dat?
Onder voor hen goede omstandigheden wordt het grootste deel van het materiaal omgezet door biljoenen microben (bacteriën, schimmels en zo meer) die de koolstof en stikstof en andere elementen in deze materialen als voeding gebruiken. Dit gebeurt vaak bij hoge temperaturen(50-60°C). Wanneer de composthoop wat koeler is komen de wormen, insecten en hun neefjes meehelpen het materiaal te verteren. Deze omzetting gebeurt eigenlijk onder alle omstandigheden. Als de microben en wormen en insecten het ´naar hun zin´ hebben zal het snel gaan, wordt het te koud, te nat, te droog, is er gebrek aan een bepaald element of is er geen lucht genoeg dan zal het langzamer gaan.
In een oud boekje dat ik onlangs las werd een compost hoop aangeduid als een boerderij voor bacteriën en schimmels. Er zijn een aantal basisvoorwaarden te noemen die van belang zijn voor een goede compost hoop, dus voor de kweek en instandhouding van die bacteriën en schimmels.
Het rottingsproces:
In de natuur verloopt het rottingsproces van humusvorming langzaam. Humus wordt in een dunne laag over grote oppervlakten gevormd. Dit natuurlijke afbraakproces van organische materiaal door bodemorganismenkan door compostering versneld worden. Hierbij moet de mens zorgenvoor de optimale omstandigheden waaronder de bacteriën hun werk kunnen doen. Ze hebben voor de opbouw van hun weefsel en voor hunstofwisseling vooral voldoende voedingstoffen, zuurstof en waternodig.
Keuken- en tuinafval bevatten alle voedingsstoffen die nodig zijn voor het composteringsproces. Extra mest toevoegen is niet nodig. Als de composthoop onvoldoende zuurstof bevat, sterven alle gewenste micro-organismen. Andere organismen, die geen zuurstofnodig hebben, vermeerderen zich onder dergelijke omstandighedenechter bijzonder snel. Het gevolg is dat het afval verandert in een stinkende massa, die onbruikbaar is voor de planten.
Om ervoor te zorgen dat de composthoop voldoende zuurstof bevat, moet je enkele punten in acht nemen. Heel fijn afval, zoals grasmaaisel en keukenafval, moet eerst grof materiaal worden vermengd voordat het aan de composthoop wordt toegevoegd. De composthoop mag niet te nat worden door neerslag. Je kan bijvoorbeeld de hoop afdekken met folie. De composthoop mag niet breder dan 1,5 en niet hoger dan 1 meter zijn.
Bij een tekort aan water vertraagt de activiteit van de micro-organismen en komt het rottingsproces langzamerhand tot stilstand. Te veel water is weliswaar niet direct schadelijk voor de micro-organismen, maar het water verdringt wel de lucht uit de hoop, watten slotte tot zuurstoftekort leidt. Gemengde keuken- en tuinafval bevat over het algemeen voldoende of iets te veel aan water voor het composteringsproces. Extra water toevoegen is daarom beslist niet nodig. Het is daarentegen wel van belang dat u de composthoop met folie tegen regen beschermt.
Als de omstandigheden in de composthoop gunstig zijn, zetten de micro-organismendoor middel van hun stofwisseling energie om in warmte. Bij voldoende grote hoeveelheden materiaal ontstaat binnenin de composthoop een temperatuur van meer dan 60°C. Bij dergelijke temperaturen worden ziektekiemen en onkruidzaden gedood.
Als u slechts een kleine hoeveelheid afval composteert, is de kans groot datde gewenste temperatuur niet wordt bereikt doordat het afval meerwarmte afstaat dan de micro-organismen produceren. Het afval verteert daardoor langzamer en niet alle ziektekiemen en onkruidzaden worden gedood. Als u afval in containers van isolerend materiaal composteert, zal slechts weinig warmte verloren gaan.
Lucht en composteren:
De microben die de compost maken zijn aërobisch, dat wil zeggen dat ze lucht nodig hebben om goed te kunnen werken. Er zijn ook anaërobische bacteriën aan het werk in een composthoop, maar als die de overhand krijgen krijg je een langzame vies stinkende omzetting. Het is dus van belang er voor te zorgen dat er genoeg lucht bij het materiaal in de composthoop kan komen. Net gemaaid gras bijvoorbeeld plakt aan elkaar en laat geen lucht toe, stro daarentegen is weer heel los. Door dit soort materialen met elkaar te vermengen voordat je het op de composthoop aanbrengt, of door steeds maar dunne lagen van afwisselende materialen aan te brengen zorg je op een eenvoudige en niet arbeidsintensieve manier voor voldoende luchttoevoer.
Een meer arbeidsintensieve manier is het regelmatig ´keren´ van de composthoop, meestal om de 6 weken. Daarbij wordt de hoop uit elkaar getrokken en opnieuw opgezet. De omzetting zal daardoor over het algemeen sneller gebeuren.
Water en de composthoop:
De composthoop hoort licht vochtig te zijn – ergens las ik ´als een uitgewrongen spons´ – zodat er een heel dun laagje vocht om elk deeltje in de hoop zit. Wordt de hoop droger dan zal hij langzaam composteren. Is hij echter te nat dan zal er geen voldoende lucht meer in de hoop zijn en zal hij gaan stinken. Er zijn materialen die van nature veel vocht bevatten zoals groen tuinafval, fruit en ander keukenafval, pas gemaaid gras en materialen die droog zijn zoals de afgevallen bladeren in de herfst en stro. Het is belangrijk die materialen te vermengen. In ons klimaat in dit deel van Europa is het meestal zo vochtig dat de hoop afgedekt moet worden. In droge zomers kan het echter ook nodig zijn om af en toe water toe te voegen aan de hoop. Sommige compostvaten hebben een model waardoor condenswater voortdurend op de hoop terecht komt en die te nat maakt. Met de zgn. VAM-vaten die Nederlandse Gemeenten uitreiken hebben we echter goede ervaring. Van een compostvat kan je het deksel er op zetten of afhalen al naar gelang dat nodig is voor de vochtigheid in je vat.
Voedsel en materiaal voor de composthoop:
Er zijn in principe twee soorten ´voedsel´ die we op de composthoop aanbrengen, de droge stoffen zoals afgevallen bladeren, hout, stro,- meestal zijn dat materialen die weinig stikstof (N) bevatten en veel Koolstof (C)- en de groene verse stoffen zoals onkruid, gras, keukenrestjes, fruitschillen e.d.m. – meestal stoffen met een hoog gehalte aan stikstof en een laag gehalte aan koolstof.
De microben hebben de koolstof nodig als bron van energie. Ze hebben de stikstof nodig omdat het een belangrijk onderdeel is van aminozuren en van eiwitten en een zich snel uitdijende populatie van microben daar behoefte aan heeft. Als je een composthoop begint op te zetten is de verhouding koolstof-stikstof rond de 70:1, wanneer alles is omgezet zal die ongeveer 10:1 zijn, wat een normale verhouding is voor een gezonde ´levende´ grond.
Andere weetjes in verband met composteren:
In een koud klimaat zoals in Nederland en België zal de composthoop in de winter niet veel doen. Dat is geen probleem, in de lente zal hij gewoon weer ´beginnen´. De beste tijd om met een compost hoop te beginnen is als het gaat dooien in het voorjaar. Het hele proces duurt normaal gesproken een maand of zes.
Er wordt vaak gedacht dat een composthoop heel warm tot heet moet zijn om een succes te worden. Dat is niet waar. Warme composthopen zullen wat sneller composteren. Dat komt omdat de hitte het resultaat is van de gezamenlijke lichaamswarmte van miljoenen tot biljoenen microben die druk bezig zijn de onderdelen in de composthoop te verteren. Bij meer warmte zal hun metabolisme ook sneller zijn en zal het proces dus nog sneller gaan.
Als je je composthoop zo warm mogelijk wilt houden moet je er wat werk voor verrichten. Denk daarbij aan het volgende: voor zo´n composthoop wordt een minimum grootte van 1 kubieke meter aangeraden, kleinere hopen kunnen niet voldoende isolatie om hun centrum opbouwen om die warmte te bereiken. Je kunt extra isolatie aanbrengen in de vorm van strobalen, hooibalen, zakken met bladeren enz. Een volgende keer zullen we hier nog op terug komen.
De plaats van de compostbak:
Een compostvat is compact, misstaat nergens en kan overal geplaatst worden. Een zogenaamde wormbin kun je zelfs in je keuken kwijt. Een compost bak kun je op maat maken en plaatsen waar je wilt, een compost hoop is meestal wat groter, heeft dus meer ruimte nodig en oogt vaak wat rommelig. Je kunt ook een verplaatsbare compost bak in de tuin neer zetten, elk jaar op een andere plaats, net waar het je uitkomt of waar je tuin het het meest nodig heeft. Vroeger werd nogal eens aangeraden de composthoop in de schaduw op te zetten, tegenwoordig ´mag´ het ook in de zon, want de resultaten bleken ook daar goed. In ieder geval moet je er op letten dat de wortels van struiken en bomen niet je composthoop gaan binnengroeien.
Bronnen Yolanda van Nieuwkoop 2001, bewerking RVO 2008
