Als we naar de oorsprong van de kiwi vragen denken de meesten onder ons al vlug aan Nieuw-Zeeland waar de kiwi voor het eerst gecommercialiseerd werd en ook zijn naam gekregen heeft. De kiwi, met wetenschappelijke naam Actinidia delisiosa, is echter afkomstig uit China. In China treft men Actinidia delisiosa (kiwi) voornamelijk aan in de vallei van de Yang-Tsé Kiang. De plant groeit langs bomen omhoog, vaak tot een hoogte van 6-9 meter. Men vindt deze plant zowel tussen struikgewas als in wouden, meestal langs rivieren, maar ook op berghellingen, langs paden of in ravijnen en op hoogten van 200-2300 m.
Geschiedenis
In China wordt Actinidia chinensis (gele kiwi) en Actinidia deliciosa al meer dan 1200 jaar gecultiveerd en gebruikt.
De Chinese dichter CEN SEN (715-770) spreekt in één van zijn gedichten over ´een tunnel van mihoutao´. Hieruit kan men afleiden dat plaatselijke bewoners in hun tuinen aanplantingen hadden van Actinidia.
Verschillende oude Chinese werken maken eveneens melding van Actinidia chinensis en Actinidia deliciosa, meestal onder een andere naam. Men gebruikt o.a. de naam ´tengli´ (liaanpeer), ´zhonghua mihoutao´ of ´mihoutao´ (perzik van de apen). In de ´Bencao gangmu´, literatuur van de jaren 1500, spreekt men over een vrucht met de vorm van een peer en de kleur van een perzik. De naam ´Yangtao´ (perzik van de zon) wordt hier gebruikt.
Beschrijving van ´Mihoutao´ uit een Chinees werk van 1848
Filosofie
Tao, is in China het symbool van de onsterfelijkheid. Enkel de perzik en Actinidia genieten van deze naam, waarschijnlijk omwille van hun goede voedende kwaliteiten.
Yang, in de Chinese filosofie, is het tegengestelde van Yin. Samengevat zijn Yin het licht, de zon, het vuur, het zout, de mannelijkheid … en zijn Yang de schaduw, de maan, het water, het zoete, de vrouwelijkheid …
Actinidia – een verfrissende zoete vrucht, groeiend in de schaduw van andere bomen en gedragen door een vrouwelijke plant – kan dus niets anders zijn dan Yang.
Verspreiding
Het eerste verslag van Actinidia chinensis behoort waarschijnlijk toe aan de Jezuïeten broeder D´Incarville, leerling van de Franse botanist Bernard de Jussieu. Rond 1741 zond D´Incarville een plantentak van Actinidia chinensis naar de Jussieu, doch geen van beiden wist met welke plant ze te maken hadden en ze gaven de plant de naam ´Yang-tao´.
Officieel werd Actinidia chinensis ontdekt door Robert Fortune die enkele plantendelen meegebracht naar Europa in 1845 na een studiereis doorheen China voor rekening van de ´Royal Horticulture Society of London´. De planten werden bestudeerd en beschreven door Jules Planchon in 1847. Planchon beschreef een bloeiende plant die verzameld werd in de maand mei. In geen enkele van zijn studies wordt er melding gemaakt van de vruchten. Het is dus goed mogelijk dat Planchon nooit een vrucht van Actinidia chinensis zag.
Eerste tekening van Actinidia chinensis
De eerste vruchten van Actinidia chinensis die in Europa te zien waren werden door Augustine Henry in 1886 vanuit China verzonden naar Kew. Een jaar later werd er één van de eerste tekeningen gepubliceerd door D. Oliver in ´Hooker´s Icones Plantarum´.
De eerste levende plant die in Europa groeide was afkomstig van zaden die de Franse missionaris Père Paul Guillaume Farges rond 1898 opstuurde naar de Franse horticulteur Maurice de Vilmorin. De eerste planten, die eigenlijk A. deliciosa waren, werden uitgeplant in het arboretum te Les Barres, Loiret.
In 1899 bezocht E.H. Wilson China en vond een groot aantal exemplaren van Actinidia chinensis en A. delisiosa ten westen van Hubei en te Yichang. Hij was ook één van de eerste westerlingen die de vruchten beschreef en een aantal zaden buiten het oorspronggebied bracht. Een deel van de zaden werd uitgezaaid in Groot-Brittannië een ander deel zond Wilson naar de Verenigde Staten (Florida).
In Europa verscheen de eerste bloei in 1909 in Frankrijk nabij Nice en de eerste buiten China geteelde vruchten bekwam men tot 1911 in Engeland. In Frankrijk bekwam men de eerste vruchten in 1937 de tuinen van het ´Musée National d´Histoire Naturelle de Paris´.
In de Verenigde Staten verkreeg men de eerste bloeiende planten in 1907, maar voor de eerste vrucht moest men wachten tot 1915.
In Nieuw-Zeeland was het Miss Isabel Fraser die in 1904 de eerste zaden meebracht uit China. Waarschijnlijk had ook zijn de zaden van E.H. Wilson meegekregen. Eenmaal in Nieuw-Zeeland aangekomen vertrouwde Miss Isabel Fraser deze zaden toe aan Thomas Allison, een boomkweker, die op zijn beurt de zaden doorgaf aan zijn oudere broer Alexander Allison. De planten voortkomend uit deze zaden droegen vruchten in 1910. Ook James McGregor, die sterk geïnteresseerd was in plantkunde en tuinbouw, bracht rond die periode, na een rondreis door China zaden mee en overhandigde deze aan zijn goede vriend Alexander Allison. Interessant om te weten is dat de huidige kiwi cultivars allen voortkomen uit zaden binnengebracht in Nieuw-Zeeland door Miss Isabel Fraser.
W. Weightman, F. Walcker, N. Gorton, F. Mason en vooral A. Allison, Bruno Just en Hayward Wricht waren de eersten die met de selectie in Nieuw-Zeeland begonnen. Ze slaagden in 1920 enkele grootvruchtige klonen te selecteren waarbij de belangrijkste ALLISON, ABBOTT, BRUNO, HAYWARD en MONTY zijn.
In 1930 werd begonnen met de aanleg van de eerste commerciële plantages in Te Puke en Bay of Plenty. In 1952 werden voor het eerst kiwi´s (180 kg) vanuit Nieuw-Zeeland geëxporteerd naar Engeland. In Nederland startte men in 1949 in het Rijkstuinbouwconsulentschap te Leeuwarden met een proefaanplanting onder glas. In 1960 voerde de Verenigde Staten de eerste planten in uit Nieuw-Zeeland en legde de eerste plantages aan met grootvruchtige cultivars te Californië. Rond 1966 kwamen die in productie.
De eerste plantage in Europa treffen we aan in 1967 in Frankrijk op ´Domaine de Ribebon´.
Spoedig betoonden ook andere landen zoals Italië, Spanje, Portugal, Israël, Australië, Zuid-Afrika, India, Korea, Japan, Chili, Zimbabwe, Duitsland, Nederland, België, … interesse voor deze plant.
